نمایش خوابهای یک انسان‌ِ خوب

خواب‌های یک انسان‌ِ خوب چند نکته درباره نمایش"خواب دیدم پاره‌های ماه..." به نویسندگی"مریم معینی و طلا معتضدی" و کارگردانی"مریم معینی" چهارشنبه 4 بهمن 1385      ایران تئاتر -  سرویس نقد

مهدی میرمحمدی 1- نوعِ تصویرسازیِ مریم معینی، همچنین کلام به کار رفته در محیط نمایش، نشان از میل به شاعرانه بودنِ نمایش دارد، اما مجموعه کنش‌ها و خط داستانی نمایش از چیز دیگری گواهی می‌دهند، این که به تماشای یک حکایت اخلاقی نشسته‌ایم. گوش کنید: دختری در برخورد با انسان‌هایی که هر یک دچار نقص عضو هستند، اعضای بدن خود را به آن‌ها می‌بخشد. این فرآیند تا آن جا ادامه می‌یابد که به مرگ دختر منجر می‌شود. در نتیجه ترکیب چنین داستانی با کلام‌ شاعرانه‌ و همچنین‌ تصویرهای ـ شاعرانه‌یِ ـ ساخته شده توسط کارگردان، اثر در بطن خود دچار یک تضاد می‌شود. انگار که این شاعرانگی به اندام این حکایت اخلاقی ـ به فرمان خالقان اثر ـ دوخته شده است و انگار این شاعرانگی طبیعی شده و درونی شده‌یِ این داستان نیست. اما این تنها یک سویِ تأثیر این تضاد است. همین تضاد از سوی دیگر به عنوان تنها عاملی که باعث ارتباط مخاطب با اثر می‌شود، عمل می‌کند. این نکته را چنین توضیح می‌دهیم: خط داستانی نمایش این توانایی را ندارد که مخاطب امروز را با خود همراه کند، آن چه مخاطب در این اثر دنبال می‌کند، همان کلام شاعرانه و همان تصاویر شاعرانه است و نه داستان اثر. اما چرا این یادداشت تأکید بر این دارد که شکل روایت خط داستانی باعث شده است که اثر ماهیت یک حکایت اخلاقی را به خود بگیرد. مهمترین دلیل، حذف انگیزه‌هایِ کنش شخصیت‌ها از محیط درام است. این دخترِ بی نام چرا ایثار می‌کند؟ چه پاسخی در محیط اثر به سوال داده شده است؟ با توجه به آن چه دیده‌ایم، تنها می‌توانیم بگوییم، او ایثار می‌کند برای این که ایثار خوب است و باعث می‌شود او دختر خوبی باشد. اثر هیچ انگیزه‌یِ دیگری را برای ما توضیح نمی‌دهد. در نتیجه چنین خصلتی است که نمایشنامه از یک اثر دراماتیک دور شده و به خصلت‌های یک حکایت اخلاقی نزدیک می‌شود و در همین نقطه است که کلام و تصاویر شاعرانه با این حکایت اخلاقی در تضاد قرار می‌گیرد، چرا که حکایت اخلاقی را به زبان رمز و شعر نمی‌گویند، بلکه حافظه ما عادت ‌دارد که حکایت اخلاقی را با زبانی ساده و مستقیم بشنود. از این تضاد می‌تواند به عنوان یک تضاد ناخودآگاه یاد کرد. یک مثال: نمایش"خواب دیدم پاره‌های ماه چون پر می‌بارد" در هسته اصلی خود به مفهوم"ایثار" می‌پردازد. این همان هسته اصلی فیلم"ایثارِ" آندری تارکوفسکی نیز محسوب می‌شود. اتفاقاً در آن جا نیز تارکوفسکی با زبان و تصاویری شاعرانه اثر خود را روایت می‌کند اما چرا در آن جا زبان و تصاویر شاعرانه با شکل روایت در تضاد قرار نمی‌گیرد؟ چرا همین هسته اصلی در اثر تارکوفسکی شکل یک حکایت اخلاقی به خود نمی‌گیرد؟ مهمترین دلیل همان طراحی انگیزش‌ها برای کنش‌های شخصیت‌هاست که در نهایت به واسطه آن‌ها می‌توان هسته اصلی اثر را مورد خوانش قرار داد. نکته دوم مربوط به حضور کنش‌های فضاساز در آثاری همچون اثر تارکوفسکی است. در نمایش"خواب دیدم پاره‌های ماه چون پر می‌بارد" شخصیت تنها به آن میزان اجازه عمل و کنش دارد که به واسطه آن‌ها خط داستانی به مخاطب منتقل شود. در نتیجه چنین استراتژی‌ای است که احساس می‌کنیم که نمایش همچون حکایت‌های اخلاقی می‌خواهد در سریع‌ترین زمان ممکن یک داستان را برای مخاطب تعریف کند. نمایش حتی در مواردی به شکل واضح‌تری ماهیت حکایت‌گونه‌یِ خود را بروز می‌دهد. برای مثال می‌بینیم که دختر دهان خود را به کسی می‌بخشد که به دلیلِ نداشتن دهان، توان غذا خوردن ندارد و آن فرد بلافاصله بعد از آن که صاحب دهان می‌شود، در خوردن طمع می‌کند. این یعنی موضع‌گیری اخلاقی نویسندگان در قبال شخصیتی که هدف این ایثار قرار گرفته است. اگر قرار است به واسطه کنشِ دختر اثر رو به جلو حرکت کند و امکان خوانش هسته اصلی در اختیار مخاطب قرار گیرد، تعریف کنش شخصیتی که مورد این ایثار قرار می‌گیرد و همچنین موضع‌گیری اخلاقی در برابر آن، چه وضعیت ویژه‌ای برای نمایش ایجاد می‌کند؟ در جواب این سوال باید بگوییم که این نکته تنها باعث می‌شود که اثر ماهیت حکایت گونه خود را به وضوح بیشتری نشان دهد. 2- خط داستانی نمایش دچار یک چرخه‌ی تکرار می‌شود. از جایی دیگر مخاطب می‌داند که شخصیت اصلی در مواجه با موقعیت‌هایی که در برابر او قرار می‌گیرد، ایثار خواهد کرد و چیزی از وجود خود را خواهد بخشید. خالقان اثر نیز تا به انتها این باور را برهم نمی‌زنند. وجود چنین چرخه‌یِ قابل حدسی است که باعث می‌شود خط داستانی اثر نتواند مخاطب را به دنبال خود بکشد و مخاطب تنها به واسطه کلام و تصویر اثر را دنبال کند. 3- در محیط نمایش یک شخصیت در سه شکل تکثیر شده است، اول دختری که روی تخت بیمارستان است. دوم عروسکی که زیر درخت قرار گرفته است و سوم دختری که در شکل انسانی روی صحنه حضور پیدا می‌کند. به واسطه بعضی از عناصر تصویری همچون رنگ موها و یا موهای بلند این تصور پیش می‌آید که هر سه‌یِ این اشکال یک شخصیت واحد هستند. به خصوص ارتباطِ عروسک روی تخت بیمارستان و دختری که به شکل انسانی در صحنه حضور دارد به واسطه میزانسن‌ها نمود بیشتری پیدا می‌کند. اما ارتباط عروسکی که زیر درخت قرار گرفته است با دو عنصر دیگر تعریف نمی‌شود. اثر دلیل این تکثر را برای مخاطب توضیح نمی‌دهد و امکانی برای خوانش و تأویل این نکته در اختیار مخاطب قرار نمی‌گیرد. در چنین شرایطی هر خوانش و تأویلی از سوی مخاطب هم می‌تواند درست باشد و هم غلط. نه می‌توان درست بودن آن را اثبات کرد و نه بر غلط بودن آن پای فشرد. انگار عروسکی که زیر درخت قرار گرفته، بی‌هدف به فضای اثر پرتاب شده است و نمی‌توان اهداف کارگردان را از این تکثیر مورد خوانش قرار داد. 4- در کنارِ تمام آسیب‌هایی که به آن اشاره شد باید به یک نکته دیگر نیز اشاره کرد و آن استفاده خلاقانه از عنصر نور در محیط اثر است. همچنان که پیشتر نیز گفتیم آن چه که باعث می‌شود مخاطب اثر را دنبال کند همان توانایی‌های کارگردان در تصویرسازی و همچنین جذابیت‌های ظاهری عنصر کلام است

ضرورت اعزام کارشناسان مجرب تئاتر در شهرستان‌ها

تأکید رضا صابری بر ضرورت اعزام کارشناسان مجرب تئاتر در شهرستان‌ها چهارشنبه 4 بهمن 1385   ایران تئاتر -  سرویس خبر

رضا صابری؛ پیشکسوت تئاتر شهرستان‌ که امسال از بیست‌وپنج سال فعالیت مؤثر در جشنواره تئاتر فجر تقدیر به عمل آمد، حضور گروه‌های شهرستانی در جشنواره را اقدام بسیار مفیدی دانست که زمینه‌ساز بروز خلاقیت گروه‌های شهرستانی می‌شود. همگرایی هنرمندان تئاتر شهرستان، کمبود بودجه و امکانات و نبود فضای مطلوب آموزشی را از عمده مشکلات تئاتر شهرستان‌ها دانست. این کارگردان پیشکسوت تئاتر مشهد، با اعلام این مطلب در گفت‌وگو با سایت ایران تئاتر‌ گفت:«یکی از عمده‌ترین ضعف‌های تئاتر شهرستان عدم همگرایی و نبود ارتباطات لازم بین هنرمندان تئاتر شهرستان است، چرا که با به وجود آمدن همگرایی بین آن‌ها هم‌اندیشی نیز به وجود می‌آید و نتیجه مطلوبی حاصل خواهد شد.» وی در ادامه افزود:«یکی دیگر از مسائلی که باید به آن‌ توجه کرد، کمبود بودجه و امکانات مناسب است. البته این معضلات مختص به یکی دو دهه اخیر نیست، بلکه تئاتر کشور از دیرباز با این مشکلات مواجه بوده و هیچ گاه نیز چاره‌ای برای آن نیندیشیده است. مسئله بعدی تشویق و ترغیب نکردن هنرمندان تئاتر شهرستان است؛ چرا که به اعتقاد من تشویق هنرمندان همواره نتیجه مطلوبی به همراه دارد و موجب ارتقای سطح کیفی آثارشان می‌شود.» صابری با اشاره به ضعف بودجه و امکانات تئاتر شهرستان‌ها، در خصوص مدیریت تئاتر شهرستان گفت:«به اعتقاد من بخش عمده‌ای از سرنوشت تئاتر کشور در دست مدیران هنری است. بنابراین نقش مدیران فرهنگی را در رشد و اشاعه تئاتر کشور بسیار مهم می‌دانم، چرا که همواره یک مدیر خوب می‌تواند با برخورد مناسب با هنرمندان، باعث به وجود آمدن ذوق و شوق در آن‌ها شود و بالعکس این اتفاق نیز رخ می‌دهد.» این کارگردان تئاتر مشهد اظهار کرد:«هنرمندان تئاتر شهرستان برای رسیدن به درجه مطلوب باید بتوانند از وضعیت موجود جامعه و شرایط مردم دیار خود درک و فهم صحیحی داشته باشند. این در حالی است که جای تأسف دارد که اکنون اکثر نمایش‌هایی که اجرا می‌شوند بیانگر درد و مسائل مردم نیستند، به همین دلیل نیز شاهد ارتباط لازم بین تماشاگران و تئاتر نیستم.» وی در خصوص آموزش تئاتر در شهرستان‌ها گفت:«وضعیت آموزش در شهرستان بسیار نامطلوب است. در واقع آموزشی به معنای واقعی وجود ندارد و شیوه آموزشی صحیح را نمی‌دانیم، البته مدتی است که مرکز هنرهای نمایشی اعزام کارشناسان مجرب تئاتر را برای آموزش هنرمندان تئاتر شهرستان در برنامه‌اش قرار داده است.» صابری حضور گروه‌های نمایشی شهرستانی در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را در ارتقای سطح کیفی تئاتر شهرستان مؤثر دانست و گفت:«گروه‌های نمایشی شهرستانی با حضور در جشنواره تئاتر فجر از امکانات نسبی برخوردار می‌شوند و می‌توانند خلاقیت‌های خود را ارائه دهند، اما مهمتر از آن انتخاب گروه‌های نمایشی شهرستانی برای حضور در جشنواره است که باید از ابتدای هر سال انجام شود تا آثار شاخص تئاتر در هر شهر در جشنواره حضور پیدا کنند.»

اختتامیه بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر

بزرگداشت داوود رشیدی، سیاوش تهمورث، تاجبخش فنائیان و فرشید ابراهیمیان گزارشی تحلیلی از اختتامیه بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شنبه 30 دی 1385  ساعت 1:15:00 PM      تعداد بازدید: 73 ایران تئاتر -  سرویس گزارش

رضا آشفته: اختتامیه بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، چهارشنبه 27 دی ماه با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون وزیر، مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی و جمعی از هنرمندان و علاقه‌مندان به تئاتر در تالار وحدت برگزار شد. در این مراسم سعید کشن‌فلاح؛ دبیر جشنواره بیست‌وپنجم، گزارشی از عملکرد این جشنواره را ارائه کرد. در این گزارش آمده و است که در جشنواره بیست‌وپنجم 22 نمایش از میان تولیدات سال 85 ، 4 نمایش کودک و نوجوان، 7 نمایش از میان برگزیده جشنواره‌ها و 9 نمایش خارجی از کشورهای آلمان، فرانسه، ایتالیا، اتریش، لهستان و روسیه و یک نمایش ویژه سال پیامبر اعظم(ع) در جشنواره امسال شرکت کرده‌اند. همچنین در حاشیه جشنواره امسال جلسات سخنرانی و کارگاه‌های آموزشی با حضور اساتید و مدیران برجسته تئاتر برگزار شد که با استقبال شرکت کنندگان در این کارگاه‌ها مواجه شد. انتشار 10 شماره بولتن و کتاب جشنواره و 8 جلد کتاب نمایشنامه و تئوریک از دیگر فعالیت‌های جشنواره امسال بوده است. در این مراسم متن پیام دکتر محمود احمدی‌نژاد ـ رئیس جمهور ـ قرائت شد. دکتر محمدحسین صفارهرندی به اهالی تئاتر این مژده را داد که دولت توسعه تئاتر در مناطق محروم را در اولویت کاری خود قرار داده، وی در سخنرانی خود با توجه به گزارش ساخت یک سالن مبله کوچک در شهر محروم و دور افتاده سربیشه در خراسان جنوبی گفت:«در آینده همچنین در شهرهای کوچک دیگر شاهد احداث و راه‌اندازی سالن‌های کوچک دیگری خواهیم بود تا هنرمندان این مناطق نیز بتوانند محلی برای عرضه آثار هنری خود داشته باشند. اگر هنرمندان تهرانی حوصله کنند تا این سالن‌ها احداث شود، آن وقت نوبت احداث و راه‌اندازی سالن‌های دیگری در شهر تهران خواهد رسید تا آنان نیز بر کمبودهای فعلی غلبه کنند.» جشنواره امسال برای سومین سال پیاپی به صورت غیررقابتی برگزار شد، انجمن نمایش کشور به عنوان یک نهاد مستقل برگزیدگانی را از میان آثار برگزیده تهرانی و شهرستانی انتخاب و به آنان جوایزی را اهدا کرد. این جوایز شامل لوح تقدیر، تندیس جشنواره و فرستادن نمایش‌های منتخب به یکی از فستیوال‌های بین‌المللی و معتبر بود که متعاقباً اعلام می‌شود. هیأت داوران متشکل از اکبر زنجان‌پور(بازیگر)، فرهاد مهندس‌پور(کارگردان)، مجید سرسنگی(نمایشنامه‌نویس)، فریدون علی‌یاری(طراح صحنه و لباس) و پیروز ارجمند(آهنگساز) در بیانیه خود آورده بودند که تئاتر یک فضیلت اجتماعی است. امسال نام‌ برندگان توسط یکی از نامداران رشته‌های مختلف تئاتری صورت گرفت. فریدون علی‌یاری در ابتدا از آتیلا پسیانی خواست تا به عنوان بهترین طراح صحنه و لباس به بالای سِن برود. روی فراتی کارگردان فرانسوی نمایش موزیکال"در سایه" نام برنده آهنگسازی را اعلام کرد، اما به جای حیدر ساجدی آهنگساز نمایش"مرگ و شاعر"، محمدرضا حسین‌زاده بازیگر این کار برای دریافت جایزه پیش قدم شد. رویا تیموریان هم نام مریم موسوی بازیگر نمایش"مرگزار سیاه سرخ شیارهایی تیفوسی از زبان‌ یک ماهیگیر" به کارگردانی جواد صداقت از شهر بوشهر را خواند. رضا کیانیان نام حمید مظفری بازیگر نمایش"نوای اسرارآمیز" را به عنوان بهترین بازیگر خواند که به دلیل عدم حضور وی در سالن، سهراب سلیمی کارگردان این نمایش جوایز را دریافت کرد. دکتر فرهاد ناظرزاده کرمانی از حمیدرضا آذرنگ نویسنده نمایش"خیال روی خط موازی" به عنوان بهترین نمایشنامه‌نویس نام برد. ایرج راد هم همایون غنی‌زاده کارگردان"ددالوس و ایکاروس" را بهترین کارگردان جشنواره امسال معرفی کرد که به جای او، جواد نمکی بازیگر نمایش روی صحنه رفت. او از حضار خواست تا برای بهبودی همایون غنی‌زاده دعا کنند که هم اینک در بیمارستان بستری شده است. در بخش تئاتر خیابانی نیز جایزه کار برتر به نمایش"کوچ امیر" به کارگردانی از شهر سیاهکل گیلان تعلق گرفت. این جایزه هم توسط محمود فرهنگ اهدا شد. یکی از بخش‌های دیدنی و مهیج اختتامیه جشنواره امسال، بزرگداشت 4 شخصیت برجسته و فعال تئاتری بود که با حضور وزیر و معاون هنری فرهنگ و ارشاد اسلامی و علی نصیریان برگزار شد. فرشید ابراهیمیان(منتقد، مترجم، مدرس و بازیگر) که دارنده دکترای هنرشناسی از دانشگاه تورن وود آمستردام هلند است، در این مراسم مورد تجلیل واقع شد. سیاوش تهمورث(بازیگر و کارگردان) که در پرونده خود آثاری مانند"مرگ سیاوش"، "معرکه در معرکه"، "عاشق کشون"، "بر دار شدن حسین ابن منصور حلاج" و"و اینک یحیی" را ثبت کرده، دومین شخصیت برجسته تئاتری سال بود. داوود رشیدی که سال‌های دور برای تحصیل در رشته علوم سیاسی و کار در وزارت امور خارجه به پاریس رفته بود، سر از کار تئاتر درآورد و تا امروز کارهای زیادی را به عنوان بازیگر و کارگردان ارائه کرده است. او همچنین دستی در زمینه تألیف و ترجمه و تهیه کنندگی سینما داشته است. از داوود رشیدی نیز تجلیل به عمل آمد. تاجبخش فنائیان سال‌هاست که به عنوان مدرس و مدیر دانشکده‌های تئاتری فعال بوده است. او چند نمایش صحنه‌ای و تلویزیونی را در پرونده کاری خود ثبت کرده و چند نمایشنامه نیز نوشته است. در زمینه تألیف مقاله و بازیگری تئاتر و سینما نیز آثاری را ارائه کرده است. تاجبخش فنائیان هم اکنون دانشجوی مقطع دکترای مطالعات عالی هنر، استادیار و رئیس دانشکده هنرهای نمایش و موسیقی است. تجلیل از او هم برای شاگردانش دیدنی بود. همچنین در اختتامیه جشنواره امسال به مناسبت بیست‌وپنجمین دوره جشنواره تئاتر فجر از 25 تن از فعالان تئاتر کشور تقدیر به عمل آمد که در نوع خود حرکتی ستودنی و پسندیده بود. در این مراسم از جواد افشین‌نژاد(مدیر فرهنگی)، فاتح بادپروا(کارگردان نمایش خیابانی از سنندج)، علی تفضلیان(نمایشنامه‌نویس از قم)، علی حاج‌ علی عسگری(نمایشنامه‌نویس و کارگردان از رشت)، عبدالرضا حیاتی(کارگردان از اهواز)، حسن دادشکر(کارگردان نمایش عروسکی)، حسین راضی(کارشناس تئاتر)، علی‌نقی رزاقی(کارگردان از شیراز)، علی رضایی(نمایشنامه‌نویس از هرمزگان)، رضا صابری(نمایشنامه‌نویس و کارگردان از مشهد)، اردشیر صالح‌پور(مدرس و پژوهشگر)، ایرج صغیری(نمایشنامه‌نویس از بوشهر)، صادق عاشورپور(نمایشنامه‌نویس از همدان)، همایون علی‌آبادی(پژوهشکده و منتقد)، محمد غیاثوند(بازیگر و کارگردان)، داوود فتحعلی‌بیگی(پژوهشگر و مدرس)، سیدحسین فدایی‌حسین(نمایشنامه‌نویس از قم)، محمود فرهنگ(مدیر و کارگردان)، ابراهیم کریمی(کارگردان از اصفهان)، داوود کیانیان(کارگردان نمایش عروسکی)، محمود گبرلو(روزنامه‌نگار)، مهدی لزیری(کارگردان و بازیگر از تبریز)، مریم معترف(کارگردان و بازیگر)، سیدعظیم موسوی(کارگردان و پژوهشگر) و محمدهادی نامور(نمایشنامه‌نویس از گرگان) تقدیر شد. حضور عزت‌الله انتظامی در این مراسم بر گرمای اختتامیه افزود. همچنین در مراسم اختتامیه از گروه‌های شرکت کننده خارجی تقدیر و تشکر به عمل آمد. روبرتو چولی کارگردان دو نمایش"مرگ دانتون" و"شاه لیر" از آلمان، روی فراتی کارگردان نمایش"در سایه" از فرانسه، ایرنه دراگان کارگردان"اسب جادویی" از لهستان، جروم بل کارگردان"پیچت کلون چون و خودم" از فرانسه، کریستوف ایوت کارگردان"گردشگرها" از فرانسه، ضیاء عزیزی کارگردان"عذاب" از اتریش، جی‌جی دالالیو کارگردان"کوری" از ایتالیا و یوزف ریکلگاوز کارگردان"مرغ دریایی" از روسیه برای دریافت جوایز خود روی صحنه رفتند. در مراسم اختتامیه نقد تئاتر، نشریه ویژه بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که از سوی کانون ملی منتقدان درآمده بود، بین حاضران به طور رایگان توزیع شد. لازم به ذکر است، کارگردانی مراسم که توسط محمد حیدری صورت گرفته بود، بر ضرباهنگ و غنای آن افزوده بود تا حاضران با مشکلات عدیده که در این نوع برنامه‌ها مرسوم است، مواجه نشوند