دکترکشن‌فلاح دبیر دوازدهمین جشنواره سراسری تئاتر دفاع مقدس:

گفت‌وگوی اختصاصی سایت ایران تئاتر با دکتر سعید کشن‌فلاح دبیر دوازدهمین جشنواره سراسری تئاتر دفاع مقدس: بخش تئاتر عروسکی از جشنواره تئاتر دفاع ‌مقدس جدا شد   ایران تئاتر -  سرویس خبر

زهرا شایان‌فر: «جشنواره تئاتر دفاع مقدس پس از دو سال وقفه با دبیری دکتر سعید کشن‌فلاح برگزار می‌شود.» این خبری بود که در پایان سال 85 اعلام شد. سکوت مطبوعاتی خاصی که تلاش ستاد برگزاری را در محاصره سؤالات بی‌شمار قرار داده، باعث شد طی یک ملاقات حضوری ـ به رغم کسالت و فشردگی کاری دکتر کشن‌فلاح ـ تازه‌ترین اتفاقات این حوزه را از زبان او که دبیری جشنواره امسال را به عهده گرفته، منعکس کنیم. جشنواره تئاتر دفاع مقدس پس از دو سال تعطیلی مجدداً برگزار می‌شود، بعد از این دو سال چه اتفاق جدیدی در این حوزه رخ داده است؟ این دو سال تعطیلی ارتباطی به من پیدا نمی‌کند. باید به سراغ معاونت هنری بنیاد بروید تا برایتان توضیح بدهند که چرا تعطیل شد و آیا اصلاً تعطیل شد یا نه؟ اما مرحله‌ای که به من مربوط می‌شود، از زمان تشکیل شورای سیاست‌گذاری جشنواره است. معاونت هنری بنیاد از من، حسین پارسایی، حسین مسافرآستانه و علی‌اکبر قاضی‌نظام دعوت کرد تا در خصوص این جشنواره مشاوره بدهیم. گفتند که طی رایزنی‌های انجام شده و تأکید سردار باقرزاده این جشنواره به عنوان یک جریان فرهنگی و ارزشی برگزار شود. من،‌ مسافرآستانه و حسین پارسایی پیش از این، بودن این جشنواره را مهم و تأثیرگذار می‌دانستیم و حتی سال گذشته صحبت‌هایی داشتیم که اگر قرار است(جشنواره) راه نیفتد، در حوزه هنری یا انجمن تئاتر یا مرکز هنرهای نمایشی این دِین که نسبت به شهدا و دفاع مقدس وجود دارد را ادا‌ کنیم. طبیعی است که از اقدام متولی جشنواره استقبال کردیم و چه بهتر که خودشان که از ابتدا متولی بوده‌اند، آن را برگزار کنند و ما نیز کمک کنیم. از همان زمان به عنوان دبیر دوازدهمین جشنواره دفاع مقدس انتخاب شدید؟ قرار شد شورا برنامه‌هایی ارائه بدهد و افرادی را برای دبیری پیشنهاد کند تا فعالیت شروع شود. افراد مختلفی مطرح شدند، اما اصرار معاونت هنری براساس بحث‌هایی که در دل بنیاد صورت گرفته بود، روی من متمرکز شد. گرچه به دلیل بیماری و مشکلات و گرفتاری‌هایی که شخصاً دارم و اکثر دوستان تئاتری از آن مطلع هستند، آن را نپذیرفتم، ولی در نهایت به نوعی تکلیف شد که کار را بپذیرم. کار را براساس فراخوان و آثار دو سال قبل شروع کردید؟ کسانی که در دوره‌ای متنی داده‌اند، طبیعتاً حقی دارند. چون در یک دوره‌ای فراخوانی آمده و آن‌ها داوطلب بوده‌اند، داوطلبی‌شان به این معنی است که با این جریان ارزشی و فرهنگی قرابتی دارند و می‌خواهند حضور داشته باشند. بنابراین تصمیم گرفتیم فراخوان جدیدی اعلام نشود و همان را مبنا قرار دهیم. به همین دلیل تصمیم گرفتیم که اگر کسی وجود دارد که متن آماده‌ای دارد، آن را ارائه بدهد. در واقع کسی را پس نزدیم. از سوی دیگر از مراکز استانی حوزه‌های هنری سراسر کشور که همواره در زمینه تئاتر دفاع مقدس فعالیت داشته‌اند، خواستیم تا اگر کارهایی در سطح استان یا شهرستان‌ها آماده دارند در صورت تمایل اعلام کنند تا در مرحله بعد که استان‌ها را سرکشی خواهیم کرد، مورد ارزیابی قرار دهیم. این آثار پیش از این در جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای به اجرا درآمده‌اند، اما در سطح کشور مطرح نشده‌اند. این ابلاغ نتیجه خوبی داشته و تعداد زیادی از استان‌ها کارهای آماده‌شان را معرفی کرده‌اند. وقتی گروه‌های در حال تمرین جشنواره را مرور می‌کردم، افرادی به چشم می‌آمدند که دو سال قبل متن نداده بودند، برایم این سؤال پیش آمد که آیا افراد خاصی از سوی ارگان و نهاد خاصی برای اجرا دعوت شده‌اند؟ خیر، از جای خاصی دعوت نشده‌اند. افرادی که اضافه شده‌اند، با تمایل شخصی متن آورده‌اند. حتی انجمن تئاتر نیز که اعلام آمادگی کرده، قرار است برگزیدگان نمایشنامه‌خوانی مقاومت ـ که تابستان امسال برگزار می‌شود ـ در بخش مجزایی از جشنواره اجرا داشته باشند. البته این جزء تصمیماتی است که ستاد برای به روز شدن و طی انجام کار می‌گیرد. نویسنده‌ها عنوان می‌کنند که طی دو سال در حوزه نگارش اتفاقات جدیدتری برایشان افتاده یا کارهای نو و بهتری هم دارند، آیا این امکان برای آن‌ها وجود داشت که متن‌ها را تعویض کنند؟ طبیعی است که دیگر زمان نداریم. به همین علت نیز اعلام کردیم کارهای آماده را می‌بینیم. در تیر ماه بازبینی‌ها شروع می‌شود و تقریباً طبق برنامه زمانبندی شده بین 20 روز تا یک ماه هم طول می‌کشد. به طور قطع و یقین هیچ گروهی هم نمی‌تواند در این زمان فشرده کار آماده کند. ولی اگر قبلاً مراجعه کرده و امکانش را داشته رد نکرده‌ایم. حتی گفتیم اگر تمایل ندارید می‌توانید اعلام انصراف کنید، ولی به قطع می‌گویم در میان کسانی که متن‌هایشان را بررسی کردیم، مورد انصرافی نداشتیم. انشاءالله این بخش در اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. خبری که اعلام می‌کنید، به معنی برگزاری دو جشنواره دفاع مقدس است؟ بله. در حقیقت جشنواره تئاتر دفاع مقدس از جشنواره تئاتر عروسکی دفاع مقدس جدا شد. اول مشترک بودند، اما دیدیم با شرایط کار، تعداد آثار، افزایش سختی کار ستاد و تحمیل هزینه‌های یک جا، مشکلاتی ایجاد می‌شود. برای مثال تأمین جای تمرین این گروه‌ها موضوعی بود که باعث می‌شد جشنواره دوره‌های گذشته با آثار کمتری برگزار شود. در این دوره شورای سیاست‌گذاری با ارزیابی شرایط در نظر گرفت، این دو بخش به طور مجزا برگزار شود. حتی پیشنهاد شد که جشنواره تئاتر زنده و جشنواره تئاتر عروسکی به صورت یک سال در میان برگزار شود که اکنون در حال بررسی هستیم. این اتفاق باعث می‌شود هر یک از بخش‌ها به طور کامل، مستقل و محکم‌تر پرداخته شود تا قوام خود را به دست آورد. در برگزاری جشنواره از همکاری چه نهادهایی استفاده می‌کنید؟ آیا با همکاری حوزه هنری کارها پیش می‌رود؟ اولین جایی که مشارکتش را اعلام کرد، حوزه هنری بود. اما از ابتدای تشکیل شورای سیاست‌گذاری قرار شد کار با مشارکت اعضای شورا که مدیران بخش‌ها، سازمان‌ها و ادارات مختلف هستند، انجام شود. ریاست حوزه هنری از این مشارکت استقبال کرد و به دلیل این که حضور من در ستاد برایم سخت بود، ستاد جشنواره در حوزه تشکیل شد. مرکز هنرهای نمایشی هم از دو سه هفته پیش پای کار آمد و قرار است کارها با همکاری مرکز پیش برود. سیاست‌گذاری جشنواره برای انتخاب آثار به نسبت دوره‌های قبل تغییر داشته است؟ شاخص اصلی هدف و سیاست‌گذاری این جشنواره از عنوان بنیاد مشخص می‌شود. "بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس". یعنی آثاری که در آن دقت به ملاک‌های ارزشی اصل است. به طور طبیعی وقتی در حوزه تئاتر جنگ قرار می‌گیریم، بحث تئاتر مقاومت دامنه را محدودتر می‌کند و یک سری از کارها کنار گذاشته می‌شوند. مجموعه تئاتر مقاومت و پایداری آن‌هایی را که برای حفظ حیثیت، شرف، ایدئولوژی و اعتقادشان اقدام می‌کنند، شامل می‌شود. حال در تئاتر دفاع مقدس مرزبندی روشنی دیده می‌شود که بر مسائل ارزشی فرهنگ اسلامی و فرهنگ انقلابی تأکید دارد و همین امر باعث تفکیک آن، از حوزه تئاتر مقاومت می‌شود. همان طور که کربلا و عاشورا به نگاه اعتقادی و اسلامی شاخص‌های ویژه‌ای داده و ما را در مسیر و مجرای روشن‌تر و معین‌تری قرار می‌دهد. این سرلوحه عملکرد ماست. در بین آثاری که تا این مرحله پیش آمده‌اند، آثاری که به عواقب و آثار جنگ در دوره معاصر بپردازد،‌ دیده می‌شود؟ به طور طبیعی همین طور است. در مصاحبه دیگری هم گفته‌ام که اگر آثار جنگ را تقسیم‌بندی کنیم دو دوره واضح دیده می‌شود. اول آثاری که در جریان جنگ تولید شده‌اند و تئاترهای تبلیغی تهییج با بافت احساسی قوی و عمیق هستند. به طور طبیعی بعد از جنگ، تئاتر ناخودآگاه تغییر می‌کند و دیگر آن جنبه تهییجی را ندارد. در نتیجه فرصت پیدا می‌کند به نگاه تحلیلی برسد، فلسفه مطلب را مورد توجه قرار دهد، به تحلیل و درک مبانی محتوایی‌اش بپردازد و دیدگاه‌های عطف و وقایع ارزشمند و مهم را بیان کند. در مقابل نگاه دیگری آن را به معنای اعم بررسی می‌کند. طبیعی است که هیچ کس، نه من، نه شما و نه دیگر کسانی که در آن شرایط حضور داشتند، نفس جنگ را تأیید نمی‌کنند. جنگ غیر از خانمان براندازی، تخریب و بحران، حُسن دیگری ندارد. اما وضعیتی که ما در تئاتر دفاع مقدس، پایداری و مقاومت با آن روبه‌رو می‌شویم، جنبه‌های ویژه‌ای را که با این نگاه متفاوت است، نشان می‌دهد؛ یعنی فقط به آن جنبه‌های تخریبی، یأس، افسردگی، عقب ماندگی و مشکلات نگاه نمی‌کند و به نفس کار و جهت و حرکت جریان نظر دارد. یکی از نکات قابل توجه در این راستا تعیین نام امسال با عنوان"اتحاد ملی و انسجام اسلامی" است. به نظر من یکی از شاخص‌های اصلی که این اتحاد را ایجاد می‌کند در وهله اول جریان انقلاب و بعد دفاع مقدس است. اعتقاد دارم که هنوز جنگ ما تمام نشده و در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ادامه دارد. آن چه می‌تواند باعث اتحاد ملی و قوام دین باوری شود، همین عرصه دفاع مقدس است. ما و شما و تاریخ جنگ شاهد بودیم که چه طیف‌های متفاوتی از نظر اعتقادی شانه به شانه هم جنگیدند. نشان دادن این‌ها و مشعشع کردن نکاتی که امکان دارد ناخواسته در طول زمان به دست فراموشی سپرده شوند، زمینه اتحاد ملی ماست. آن چه می‌گویید را قبول دارم، اما وقتی صحبت از تحلیل و بررسی فلسفه جنگ پیش می‌آید، می‌بینیم که برچسب ضد جنگ بودن به کارها می‌خورد، رد می‌شود و یا حتی جبهه‌ای در مقابلش گشوده می‌شود. در این جشنواره نمی‌توان چندان وارد بحث تحلیلی شد. برای ما نحوه نگاه و هدفمندی اهمیت دارد وگرنه هنرمند آزاد وجود دارد و می‌تواند تحلیل کند. هیچ ضرورتی هم ندارد که در عرصه تئاتر دفاع مقدس قرار بگیرد. در عرصه تئاتر کشور می‌تواند هر تحلیل مستدل‌ و محکمی را عرضه کند. نمونه‌های چنین کارهایی پیش از این هم اجرا شده‌اند، عرصه تئاتر مملکت باز است و هیچ مانعی برایش وجود ندارد. اما ما شخصاً‌ به آن جنبه‌هایی می‌پردازیم که شرایط حفظ اتحاد ملی و پیوستگی اعتقادی را برایمان فراهم کند. نفس تحلیل را کسی رد نمی‌کند. اجازه بدهید به بخش‌های اجرایی جشنواره امسال بازگردیم. آیا در جشنواره برنامه‌هایی برای توجه به بخش پژوهش تدوین شده است؟ و آیا با دیگر ارگان‌هایی که کار پژوهش انجام می‌دهند(مثل انجمن تئاتر انقلاب، دانشگاه تهران و مرکز هنرهای نمایشی) همکاری دارید؟ ابتدا اشاره می‌کنم که از زمانی که تکلیف بر دوش من گذاشته شده تا زمان برگزاری جشنواره فاصله زمانی اندکی داریم. البته این عارضه‌ای است که مدام در جریانات تئاتر کشور با آن مواجه بوده‌ایم و باعث می‌شود همواره نوعی تعجیل در کارها به وجود آید. اما به هر حال"پژوهش" رکن مهمی در این عرصه است، بنابراین سه چهار طرح پژوهشی را در دستور کار قرار دادیم که قرار است به صورت کتاب منتشر شوند. یکی از این پروژه‌ها مرحله ارزیابی را نیز پشت سر گذاشته و برای چاپ رفته است. علاوه بر این با همکاری تعدادی از استادان دانشگاه که تجربه‌هایی در حوزه جنگ داشته‌اند، سلسله سخنرانی‌هایی را با موضوع"ویژگی‌های هنر و تئاتر دفاع مقدس" برگزار می‌کنیم. در این زمینه ارتباط تنگاتنگی با انجمن تئاتر انقلاب و مرکز هنرهای نمایشی داریم، اما زمان برای تعریف کارهای بیشتر محدود است. سعی کردیم در آن حدی که امکاناتش را داشتیم عمل کنیم و برای دوره‌های بعد مانند جشنواره عروسکی برنامه‌ریزی کنیم. می‌توانیم اسامی این پژوهشگران و موضوعات پژوهشی را برای اطلاع علاقه‌مندان عنوان کنیم؟ البته شاید حافظه‌ام یاری نکند، ولی دکتر فرزان سجودی و حسن پارسایی پژوهش‌هایی را انجام می‌دهند. حسن پارسایی در زمینه بررسی آثار برگزیده کار نقادی انجام می‌دهد که منتشر خواهد شد. در بخش سخنرانی‌ها نیز دکتر دیباج و دکتر فنائیان حضور دارند. قطعاً برنامه‌ نهایی اطلاع رسانی می‌شود. به اعتقاد من یکی از مشکلاتی که جشنواره در گذشته داشت و به بهانه بودجه و مسائل دیگر دچار رخوت شد، توجه نداشتن به بخش پژوهش بود. فکر می‌کنم در این حوزه نیازمند پژوهش اجرایی هستیم. بحث‌های نظری بسیاری انجام شده که دیده هم نشده است. باید به صورت عملی به جمع بندی و تجربه پژوهش‌های نظری پرداخت. به شخصه در حال انجام یک کار پژوهشی روی مقالات و مطالبی هستم که در این حوزه ارائه شده و اعتقاد دارم که باید شرایط آزمایشی و تجربه پژوهش‌های نظری ایجاد شود تا تبدیل به عمل و اجرا شوند. در چنین شرایطی تئاتر دفاع مقدس می‌تواند به یکی از انواع تئاتر ملی دست پیدا کند. باید به عنوان سیاست‌گذاران فرهنگ و هنر، روش‌هایی را پیدا کنیم که این پژوهش‌ها به قوام و استحکام برسند. (تئاتر دفاع مقدس) اگر چه تحت تأثیر دانش تئاتر دنیا قرار دارد و از سبک‌های دیگر تئاتر بهره‌مند می‌شود، اما اگر به صورت جریان علمی و آگاهانه و هدایت شده پیش برود به جایی خواهد رسید که با همه اشکال دیگر تفاوت‌های شاخص و ویژه خود را پیدا کند؛ مثل تعزیه. منظور شما برگزاری ورک شاپ در ایام جشنواره است؟ خیر، منظورم تجربه‌های عملی است. به نظر من ورک شاپ‌های کوتاه مدتِ یک هفته‌ای و چند روزه کارساز نخواهد بود. این کار را به چند تن از هنرمندانی که تمایل داشتند در این زمینه تجربیاتی انجام دهند، واگذار کردیم. در حال حاضر شش یا هفت گروه با یک زمان پنج یا شش ماهه سعی می‌کنند نظریاتشان را در زمینه هنر و تئاتر ارائه کنند که این تجربیات، شروع کار است. حاصل تجربیات این گروه‌ها‌ تدوین می‌شود یا خیر؟ فعلاً شرایط این گونه است که کار تولید شود و نتیجه فعالیت آن‌ها طی دو اجرا در جشنواره و هشت اجرا در تهران و احتمالاً اجرای عمومی آن‌ها با حمایت مالی بنیاد حفظ آثار دیده شود. حتی این پیشنهاد را مطرح کرده‌ایم که آثار برگزیده جشنواره به شکل یک کاروان در طول ایام سال برای اجرا به استان‌ها اعزام شوند. طبیعتاً برای ارائه نظرات و نگاه این گروه‌ها، مجرای معتبر نقد و نقادی هم وجود دارد که بخش ویژه‌ای از کار ما در جشنواره نیز همین است. با همکاری انجمن منتقدان آثار مورد نقد قرار می‌گیرند و انعکاس نقدها عرصه را مشخص می‌کند. گرچه راه باز است و می‌توانند مطالب و مقالاتشان را ارائه دهند تا در سال‌های بعد منتشر شوند. این زمینه پیش‌بینی شده، اما این که چه قدر عمل شود، باید منتظر بود. تجربه ثابت کرده که نوعی تنبلی در گروه‌ها برای تدوین کارهای‌شان وجود دارد و بدون یک الزام قدرتمند، تجربه‌ها مدام تکرار می‌شوند. بلهریال این بزرگترین معضل تئاتر ماست. به عنوان نمونه بارها آدم‌هایی برای تئاتر ملی دورخیز کرده‌اند، کار نمونه تولید کرده‌اند، سمینار برگزار کرده‌اند و بعد یا حمایت نشده‌اند یا از انگیزه افتاده‌اند و کار از دست رفته است. ما هم تأکید می‌کنیم و تلاش خودمان را داریم که این اتفاق بیفتد. وقتی خبرهای دو سال قبل حوزه تئاتر دفاع مقدس را مرور می‌کردم به بحث بین‌المللی شدن این جشنواره برخوردم. آیا امکان نداشت از کشورهایی که با آن‌ها مسائل مشترک و مشابهی داشته‌ایم، کارهایی به ایران سفر کنند؟ آیا برای بین‌المللی کردن این جشنواره حرکتی صورت گرفته است؟ خیر. زمانش را نداشتیم. البته مسأله بین‌المللی شدن جشنواره در شورا مطرح شد، اما دیدیم نه امکان ارسال فراخوان وجود دارد و نه امکان دعوت کردن گروه‌ها و نه شرایط مناسب. کل این جریان ظرف شش ماه باید به انجام برسد. از این گذشته منابع مالی پیش‌بینی شده‌ای در اختیار نداشتیم. هر اقدامی انجام می‌دادیم، ناپخته و ناسنجیده بود و در نتیجه مورد انتقاد قرار می‌گرفتیم. کشورهایی مثل بوسنی هرزگوین، لبنان، عراق و... را می‌توانستیم در صورت فراهم بودن امکانات دعوت کنیم. امیدوارم در ستاد به این نتیجه برسیم که در جشنواره عروسکی به واسطه زمانی که تا فراخوان داریم، اقداماتی صورت گیرد. پیگیری اهل قلم می‌تواند آن را به قطعیت نزدیک کرده و به آن جدیت بدهد. پیگیری شما باعث می‌شود احساس تکلیف به وجود آید و من امیدوارم باب آن در جشنواره عروسکی دفاع مقدس گشوده شود