نقد نمایشنامه سه خواهر ازنگاه بی بی سی

نمایشنامه سه خواهر ازنگاه بی بی سی

نمایشنامه سه خواهر به کارگردانی محمود رضا رحیمی در تالار نو در مهرماه ۱۳۸۴ بر روی صحنه رفته است. این نمایشنامه اثر نمایشنامه و داستان نویس طنز پرداز روسی آنتون چخوف است که توسط این کارگردان سال پیش به مناسبت هفته چخوف برروی صحنه رفت. سه خواهر به همراه مرغ دریایی، دایی وانیا و باغ آلبالو از نمایشنامه های بلند آنتون چخوف اند که نویسنده در طول ۸سال آخر عمرخود (۱۸۹۶- ۱۹۰۴) آنها را نوشت. خلق این آثار مقام چخوف نمایشنامه نویس را هم تراز چخوف داستان نویس کرد. این نمایشنامه های بلند به خوبی شرایط تغییر وتحول روسیه را درابعاد گوناگون و بدون شعار زدگی ارائه می کند. این تغییر وتحول در مرغ دریایی در چالش هنر و هنرمند به ضرورت دیدگاه جدید به زندگی اشاره می کند. در دایی وانیا تاکید می کند که انسان های ساده در عصر جدید دوامی ندارند. در سه خواهر که زنانه ترین نمایش چخوف است، یاد آوری می کند که زنان بدون اتکا به خود نمی توانند به آرزوهای خود برسند و در باغ آلبالو، چخوف به تغییر وتحول اجتناب ناپذیر گذر از دوران فئودالی به دوران بورژوازی اشاره می کند. سه خواهر به نامه های الگا، ماشا و ایرنا که به همراه برادرشان آندره در خانه پدری زندگی می کنند، آرزوی رفتن به مسکو را دارند. آنها پدر و مادر خود را از دست داده اند. پدر آنها افسر عالیرتبه ارتش بوده که در شهر کوچکی همراه با خانواده اش زندگی می کرده است. آنها به روال زمان پدرشان در پی برگزاری میهمانی های با شکوه هستند و هر کدام به دو سه زبان صحبت می کنند. آندره برادر آنها تمرین ویلون می کند و آنها دوست دارند که او استاد دانشگاه شود. آندره با زنی معمولی ازدواج می کند وارد شورای شهر می شود. به مرور ناتاشا زن آندره خانه را از چنگ آنها در می آورد. سرانجام سه خواهر به آرزوی خود نمی رسند. محمود رضا رحیمی نمایش سه خواهر را بر مینای "پرفورمنس آرت" کارگردانی کرده است. کارگردان معتقد است که در عصر حاضر کلام تاثیر سابق را در مخاطب ندارد. بنابراین تصاویر نقش گویاتری را برای انتقال مفاهیم بازی می کنند. "پرفورمنس آرت" در بروشور نمایش توضیحی در خصوص "پرفورمنس آرت" آمده است: "وقتی هنرهای تجسمی با پیچیدگی های مفهومی باعث شد که هنرمند خود برای تکمیل آن به میدان هنری قدم گذارد. تماشاگر در حضور موثر و با ارتباطی که بین اثر هنری و هنرمند به وجود می آمد به درک بهتر اثر هنری و ایجاد ارتباط با آن پرداخت." "از همین جا بود که هنرهای مفهومی پا به عرصه درام گذاشت و با نام "پرفورمنس آرت" که توسط منتقدان دهه های سی و چهل قرن بیست بر آن گذاشته شد، به راهی برای تولید آثار هنری تبدیل شد. از این جهت "پرفورمنس آرت" توانایی اجرای درام را صد چندان کرد و از آن پس ملزومات آن یعنی هنر بدن- هنر نقاشی- هنر مجسمه- هنر ویدیو- هنر محیط - هنر رقص- هنر موسیقی و... بدون اینکه از حیطه خلاقیت خودشان خارج شوند در هنرهای نمایشی اجرا به تبیین نکات تازه تری پرداختند." به این منظور تماشاچی از زمانی که از در ورودی قدم به داخل می گذارد تا رسیدن به صحنه نمایش این "پرفورمنس آرت" بر مبنای نمایش سه خواهر برای او اجرا می شود. در ابتدا بازیگران میمو درام ( نمایش بی کلام) نمایش به طور ثابت و به شکل های مختلف بدنی تماشاچی را به سالن اجرا راهنمایی می کنند. در راهروی منتهی به سالن اجرا دو مجسمه قراردارد که از شخصیت های نمایش هستند ( توزنباخ و ماشا) . بازیگران در حال و هوای شخصیت بازی در کنار تماشاچیان هستند. در این راهرو نمایشگاهی از عکس های اجرا نمایش در معرض دید تماشاچی است. پس از مدت کوتاهی تماشاچی وارد سالن نمایش می شود و درام سه خواهر آغاز می شود. در میان صحنه های نمایش سه بازیگری میمو درام سراپا سیاه پوش حضور پیدا می کنند و در ارتباط با صحنه مفهومی را اجرا می کنند. زمان این نمایش ۷۵ دقیقه است. اصل نمایشنامه حدود سه ساعت زمان می برد. برای اجرا گروه نمایشی با حذف بخش عظیمی از نمایش و شخصیت ها و جایگزین کردن میمودرام و مجسمه ها به نمایش خواسته است که با مفاهیم تصویری جای مفاهیم کلامی را بگیرد. اجرای میمودرام ونمایش مجسمه ها و عکس ها قبل از آغاز نمایش ذهن تماشاچی را به خود مشغول می کند. ولی وقفه کوتاهی که تا شروع نمایش این حال وهوا از ذهن می رود. "پرفورمنس آرت" را نقطه اتصال هنر تجسمی وهنر نمایش می دانند. در این نوع از هنر بیننده در جریان روند خلاقیت قرار می گیرد. از وپژگی های "پرفورمنس آرت" این خط اتصال و اتفاقات در لحظه است. در سه خواهر وقتی تماشاچی وارد سالن نمایش می شود و وقفه کوتاه تا آغاز نمایش کاملاً این ارتباط را قطع می کند. حضور قوی شخصیت نمایش سه خواهر، به ناچار بازیگران را به درون خود می کشاند، که با توجه به روش اجرا در مقابل آن قرارمی گرفت. استفاده از کلام به شکل صدای ضبط شده شخصیت های نمایشنامه های دیگر چخوف که در میان توقف های اجرایی نمایش شنیده می شد. با توجه به اعتقاد بیشتر کارگردان به مفاهیم تصویری تا کلامی، در مقابل خواست او قرار می گرفت. البته انتخاب گوشه هایی از متن های دیگر چخوف که یکپارچگی اندیشه نویسنده را نشان می دهد، جالب توجه است. ضرورت تغییر دورانی به دوران دیگر از مفاهیم نمایشنامه های چخوف است. هرکس که شرایط تغییر را درک نکند، حتی دارای دانش وهنر باشد، محکوم به زوال است. انتخاب لباس های امروزی و استفاده از ابزارهای امروزی در نمایش، بیننده را به مفهوم درون نمایش نزدیک می کرد. نمایش سه خواهر بازیگران : مصطفی طاری، الهه گلپری، بهنام تشکر، ندا مقصودی، رضا آحادی، آذر خوارزمی و سروش کریمی نویسنده: آنتون چخوف تنظیم برای اجرا: نازنین گودرزیان کارگردان: محمود رضا رحیمی گروه میمو درام: رضا کشاورز- کیاسا ناظران- داود رشیدی علوی آهنگساز: آرش عادل پور طراح صحنه ونور: سیامک محمدی طراح لباس: نازنین گودرزیان طراح پوستر و بروشور: سعید فتحی- مریم مجیدی عکس: مهران گل محمدی- مریم مجیدی طراحی و اجرای مجسمه: رامین اعتمادی

نفد چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری

اصغر فرهادی - ۱۳۸۴

مشخصات کامل فیلم

ملودرامی پُرکشش ، امروزی ، و ضروری

چهارشنبه سوری فیلمی است که با کمی اغماض می توان از پنج ستاره ، چهار ستاره برای آن قائل شد. فیلمنامه آن بافتی ظریف و جزئیاتی منسجم دارد و ملودرامی منتهی به یک تراژدی اجتماعی را شکل می دهد. فیلم با طرح سوءظن مژده به شوهرش مرتضی و کنش و برخورد او ، مسئله ای خانوادگی را با جلب ترحم و همذات پنداری مخاطب نسبت به طرفین آغاز کرده و گره ء اول داستانی خود را بسادگی و سریع طرح می کند، ورود روحی دخترک کارگر به خانواده آنها و جابجایی او و درگیریش در این ماجرا داستان را پیش برده و با عطف دویی غافلگیرکننده به پایانی موجه و غیرکلیشه ای می رساند، پایانی که قطعا" خوش نیست و در همینجاست که بستر ملودرام اثر به تراژدی اجتماعی تغییر می یابد.

فیلم با چهار شخصیت اصلی ساخته شده است : مژده ﴿هدیه تهرانی﴾ ، مرتضی ﴿حمید فرخ نژاد﴾ ، روحی ﴿ترانه علیدوستی﴾ ، و سیمین ﴿پانته آ بهرام﴾. هدیه تهرانی عالی است ، شک و عصبیت و خشم مژده به سرعت و با سادگی در جان تماشاگر می نشیند. فرخ نژاد که پس از دو کار شاخص "عروس آتش" و "ارتفاع پست" به یک تیپ کلیشه ای صِرف تبدیل شده بیشتر موفقیت انتخاب کننده ء بازیگران (Casting) فیلم را نشان می دهد تا خودش : آبادانی مستاصل و آشفته ای که "به زعم خود خر است!" کاملا" تکراری ، ولی در چهارشنبه سوری بدردبخور و کارآمد است. ترانه علیدوستی در نقش روحی که نقشی پیش برنده و کلیدی در فیلم است بطور نسبی و بهرحال از عهده برآمده و در کل موفق است، او ناظر و شاهد عینی و قاضی ماجراست ، تصور کنید با حذف او چه بر سر ساختار و چهارچوب اصلی فیلمنامه می آید؟ مناسبترین جایگزین برای ترانه علیدوستی شاید گلشیفته فراهانی می بود که شاید بازی او هم چندان تفاوتی با علیدوستی نمی داشت. باران کوثری یا پگاه آهنگرانی بخاطر فیزیک چهره و پیکر بکلی برای این نقش نامناسبند. پانته آ بهرام هم به استثنای ضعف فاحش بازی در سکانس بشدت ضعیف ملاقات با مرتضی در اتومبیل ﴿که در پایان سکانس و با ترکاندن بمب موتورسواران تا حدی آنرا جبران می کند﴾، در بقیه موارد قابل قبول و موفق است.

چهارشنبه سوری در فیلمبرداری و صداگذاری سوراند ﴿Surround﴾ و انتخاب زمان وقوع داستان در فیلمنامه موفق است. دوربین پرتحرک و صداهای جانبی و تدوین سریع و صحنه آرایی هارش همه در خدمت عرضه ء فضای متشنج زندگی این خانواده به مخاطبند.

فیلم ، فیلم ِ جزئیات است با فضایی بسته ، بیشتر ِ کار در آپارتمان مژده و مرتضی می گذرد. گردش چهارشنبه سوری مرتضی و امیرعلی و روحی هم بگونه ای در فضای بسته اتومبیل شکل می گیرد. و اما زمان وقوع داستان : چهارشنبه سوری. از نخستین نماها با صدای ترقه و بمب و شلوغی و تردد در فضای متشنج این جشن باستانی که حالا دیگر به روز فرافکنی و تخلیه عمومی بدل شده قرار می گیریم ، فیلم هرچه به انتها نزدیکتر می شود صداها و شلوغی و ترقه ها پرحجم تر می شوند و موسیقی فیلم نیز در کنار افکت های صوتی ، فضاسازی موازی و کارآست. در سکانس پایانی بازگشت مرتضی به خانه ، صداها و موسیقی تحلیل می روند ... تحلیل می روند تا بازیگر و مخاطب را در فکر رها کنند و یک سوال را در ذهن بجا گذارند : "چطور می شود به اینجا رسید"؟

ظرافت های داستانی و پیچش های ظریف مضمونی، پیش آگهی های جزئی ولی کارآمد در جای جای فیلم به چشم می خورند :

- "بوشو می ده".

- "این روبرویی ها هم که فردا ۴ صبح می رن دوبی".

- فندک سیمین و حضور صاحبخانه و چایی گذاشتن ِ روحی.

- عطر سیمین و نحوه بخاطر سپاری بوی آن توسط روحی.

- مهربانی سیمین و جلب ناخودآگاه سمپاتی روحی و ...

فیلمنامه ء فیلم با دقت و موجز نگاشته شده و همین امر باعث شده تا مضمون سطحی اولیه ء ملودرام که وجه عامه پسندتری دارد با وجه سینمایی و پُر کشش کار و تعلیق و فریب تماشاگر حرفه ای تر در قضاوت ﴿تا پیش از رو شدن دست مرتضی با آن شخصیت ظاهرالصلاحش﴾ و بار تراژیک اجتماعی که برآیند نهایی اثر و وجه خاص آن است بخوبی ممزوج شده و فیلم متبوع عام و خاص گردد. فروش روزافزون اثر در سینماهای تهران شاهد خوبی بر این مدعاست. با تماشای چهارشنبه سوری خسته و بی نتیجه از سالن خارج نمی شوید.

منبع: نقد سینما