سلام بر حسین {ع} ویاران با وفا یش

گفت‌وگو با دکتر محمد میرشکرایی

تعزیه؛ برجسته‌ترین شکل نمایش آئینی ایران است گفت‌وگو با دکتر محمد میرشکرایی، ایران شناس درباره برگزاری همایش آئین‌های عاشورایی ایران تئاتر -  سرویس گفت و گو

رها روزبهان: بهتر و درست تر آن است که به جای آئین های عاشورایی، از عنوان آئین های سوگواری محرم استفاده کنیم. "‌دکتر محمد میرشکرایی‌" ایران شناس و رئیس سابق پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به این مطلب ‌می‌گوید: موضوع این آئین‌ها و سوگواری‌های ماه محرم، درباره رخداد کربلا است و در ایران آئین‌های محرم، آئین‌های سوگواری است. وی می‌افزاید: آئین های محرم شامل صورت های گوناگون آئینی است که یکی از این گونه‌ها، تعزیه یا شبیه خوانی است که امروزه برجسته‌ترین و نمایان ترین شکل نمایش آئینی ایران است و از زمینه های کهن در دوردست های تاریخ مایه گرفته است. عناصر متعدد این پدیده فرهنگی در طول زمان با حفظ جنبه تقدس خود در بستر سنت شفاهی آشکار و پنهان تداوم یافته اند. این ایران شناس ادامه می دهد: طبقه بندی آئین‌های محرم از نظر من چند گونه دارد که همه در رابطه با عزاداری واقعه کربلا است و اولین، معمول‌ترین و عام‌ترین آنها، انواع دسته گردانی؛ شامل سینه زنی، ، سنگ زنی، ، زنجیرزنی و... است. گونه دیگری از این دسته گردانی که همراه با وسائل آئینی خاصی انجام می‌شود، علم گردانی و نخل گردانی است. در دسته گردانی‌ها معمولا ً تعدادی علم، نخل و پرچم هم در جلوی نخل توسط مردم به حرکت در می آید. اما در برخی موارد، خود علم و نخل محور اصلی مراسم قرار می گیرد و دسته هایی هم در حاشیه آن حرکت می کنند، مثل نخل گردانی شهر یزد و علم گردانی های شهر تهران. به جزء علم و نخل، در برخی از نقاط از اشیاء آئینی دیگری هم در این دسته گردانی ها استفاده می کنند مثل( شش گوشه ) که نشانه شکل مزار حضرت امام حسین(ع) است. این را هم بگویم که برخی از محققان به جز‌ موارد یاد شده، موضوعات دیگری را هم در طبقه‌بندی مراسم محرم قرار می‌دهند مثل منقبت‌خوانی و... که من فقط آن سه مورد اول را در چارچوب این موضوع می‌دانم. به هر حال ما باید در هر یک از موارد یاد شده به حفظ اصالت های آئینی توجه داشته باشیم و ‌به معرفی ارزش‌های نهفته آن‌ها بپردازیم.» میرشکرایی درباره تئاتر و تعزیه می‌گوید:«تعزیه نمی تواند تئاتر باشد و به کاربردن اصطلاحات تئاتری در مورد تعزیه اشتباه است. تعزیه، تعزیه است و تئاتر، تئاتر. ضمن این که به کار بردن اصطلاحات تئاتری در تعزیه را اصلاً قبول ندارم . یعنی به جای کارگردان، بازیگر تعزیه و اجرای تعزیه که به کارمی برند، من تعزیه‌گردان، تعزیه‌خوان و تعزیه‌خوانی می‌گویم. این‌ها اصطلاحات خاص تعزیه است. بعضی‌ها را دیده‌ام ‌که گمان می‌کنند اگر اصطلاحات تئاتری را در تعزیه به کار برند، به اعتبار آن می‌افزایند. به هیچ عنوان، این طور نیست. تعزیه اعتبار خودش را دارد. وقتی این اصطلاحات را درباره‌اش به کار می برند، در حقیقت تعزیه را از ماهیت اصلی خودش خارج می‌کنند. میرشکرایی راه حفظ و صیانت این آئین‌ها را این گونه بیان می‌کند: من به طور کلی معتقدم، به هیچ عنوان نیازی به تقویت و حفظ آنچه که به فرهنگ مردم مربوط می‌شود، یعنی در چارچوب فرهنگ مردم قرار می‌گیرد، نیست و حتی ممکن است تلاش برای این کار، نتیجه منفی داشته باشد. آن چه که در فرهنگ مردم وجود دارد تا زمانی که بین آنها نقش و جایگاهی دارد مثل مراسم محرم، خود مردم بیش از هر دستگاه دیگری در حفظ آنها موثر و دارای نقش هستند. اگر موردی هم در فرهنگ مردم باشد که زمانی جایگاهش را از دست دهد، به یک باره و یا به تدریج، آن مورد از بین می رود. در مورد معرفی این مراسم هم گفتنی است که آئین های ماه محرم شناخته شده تر از این هستند که بخواهیم به معرفی آنها بپردازیم.» وی در ادامه خاطرنشان می‌‌کند:«آئین هایی که در میان مردم جایگاه بسیار خاص و ویژه‌ای دارند نیاز به حمایت یک دستگاه ندارند. حالا این دستگاه می خواهد یک نهاد دولتی باشد و یا یک نهاد آزاد. البته آنها هم می توانند برای این که بخشی از این مردم و فرهنگ هستند، برنامه هایی را برگزار کنند، اما نه این که فکر کنند با این کار موجب تقویت چیزی می شوند. چرا که این آئین ها، خودشان تقویت شده هستند.» میرشکرایی درباره امکان بروز نوآوری و خلاقیت در سنت‌ها می‌گوید:»سنت‌ به آن مفهوم که هیچ تغییری در آن ایجاد نشود، غیرممکن است. من فکر می کنم که هیچ پدیده فرهنگی در تمام دوره‌ها ثابت نمی‌ماند. چرا که این سنت و آئین در جایی و در مکانی برای مردمی اجرا می شود که با امکانات‌شان، همخوانی دارد. طبیعی است تعزیه‌ای که صد سال پیش برگزار می شده است با تعزیه امروزی فرق داشته باشد. اینها به خودی خود در قالب زمانه خودش تغییر پیدا می‌کند که گاهی این تغییر ناخوشایند هم می شود، مثل استفاده از وسائل صوتی جدید در تعزیه. اگرچه این وسائل، حاصل پیشرفت تکنولوژی است اما عده ای فکر می کنند که این قضایا باعث شکوهمند شدن تعزیه می‌شود و طرفدارانش هم زیاد هستند، در نتیجه این تغییر، بیشتر اتفاق می افتد. البته استفاده از این وسائل برای تعزیه خوان ها هم راحت تر است ولی درست و اصولی نیست.» وی در مورد حضور آئین‌های عاشورایی در عرصه بین‌المللی اشاره می‌کند:«حضور در عرصه بین‌المللی به معنای معرفی است و نه انتقال فرهنگ. یعنی با برگزاری یک صورت نمایشی ایرانی، فرهنگ مان را به سرزمین های دیگر معرفی می کنیم. بحث ثبت تعزیه در فهرست جهانی میراث معنوی در همین قالب معرفی، جای می‌گیرد.» وی ادامه می‌دهد:«در کشورهایی که آئین شیعه بیشتر رایج است، آئین‌های عاشورایی را برگزار می‌کنند. در جمهوری آذربایجان، تعزیه تقریبا ً شبیه تعزیه ایرانی است. در عراق و بخش‌هایی از افغانستان که در حوزه فرهنگی ایران هستند، این قبیل مراسم تغییرات چندانی ندارد. اما هند که‌‌ حوزه فرهنگی غیر از حوزه فرهنگی ایران دارد، برگزاری مراسمش با تغییراتی همراه است. چنان که تعزیه در آنجا از یک صورت نمایشی اجرایی به صورت یک شییء مقدس تغییر شکل داده است که هیأتی همانند نخل دارد و برای آن آداب و مراسم خاصی اجرا می‌کنند. نام این شییء، تعزیه است و هر سال ساخت آن را تجدید می‌کنند.» "‌دکتر محمد میرشکرایی‌" ایران شناس و رئیس سابق پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در پایان سخنانش می‌گوید:«در چند همایش قبلی آئین‌های عاشورایی که از سوی مرکز هنرهای نمایشی برگزار شده، شرکت داشتم و به نظرم فعالیت‌های کارشناسان خبره این مرکز، جای تقدیر دارد.»

طرح جدید برای صبا هنر

سلام بر دوستان عزیز از این به بعد صبا هنر را با طرح جدید ملاحظه فرمایید